Ημέρα της γυναίκας

Από τη Μαίρη Παναγιωταρά στην Πετρούλα

Tης Μαριας Κατσουνακη

Η Μαίρη Παναγιωταρά και η Πετρούλα Κωστίδου γιορτάζουν σήμερα. Η πρώτη, ως καταπονημένη 60άρα πλέον «εργαζόμενη μητέρα και καλή νοικοκυρά» και η δεύτερη ως χυμώδης ξανθιά στην πρώτη της νιότη, που παρουσιάζει το πιο δημοφιλές στην ελληνική τηλεόραση δελτίο καιρού. Και οι δυο έχουν θέση στη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας. Θα ήταν άραγε στείρος λαϊκισμός ή μίζερη υπόμνηση αν προσκαλούσαμε στην αναμνηστική φωτογραφία και άλλα, λιγότερο φωτογενή, πρόσωπα; Γυναίκες κι αυτές. Με κατεστραμμένα από το οξύ χαρακτηριστικά επειδή διεκδικούν νόμιμες συνθήκες εργασίας ή επιθυμούν να πάνε σχολείο (στο Αφγανιστάν αυτό). Αλλες πάλι με εξαλειμμένες ρυτίδες από πλαστικές επεμβάσεις, με την αγωνία ακινητοποιημένη και τη φαντασίωση της νιότης προβεβλημένη.

Στρατιές, που εκπληρώνουν με μεγαλύτερη ή μικρότερη συνέπεια το 24ωρο τους, κάποιες με κίνδυνο της ζωής τους, κάποιες άλλες με μόχθο, κόπο και αφοσίωση (στον όποιο σκοπό και στόχο τους), χωρίς να εξαιρούμε εκείνες που διεκπεραιώνουν τα καθήκοντά τους στον κόσμο του θεάματος, πρότυπα ομορφιάς, αισθητικής άποψης και συμπεριφοράς για διόλου ευκαταφρόνητα τμήματα του πληθυσμού.

«Η γυναίκα δεν είναι πλέον το “αδύναμο φύλο” αλλά το “άλλο φύλο”», έγραφε πριν από μήνες ο Κριστόφ Μπαρμπιέ στο editorial του «L’ express».

Δηλαδή; Πώς προσδιορίζεται το φύλο στον 21ο αιώνα των ανακατατάξεων, των ανατροπών, των πολέμων, των συγκρούσεων, των καθοριστικών αντιθέσεων, των εξοντωτικών απαιτήσεων, της σύγχυσης ρόλων και επιθυμιών; Οι φεμινίστριες μιλούν για «κερδισμένη περηφάνια», οι πολιτικοί στους λόγους τους δεν παραλείπουν τις γυναίκες των αναπτυσσόμενων χωρών και του Τρίτου Κόσμου, οι αρμόδιες οργανώσεις μιλούν για τα δικαιώματα σε κοινωνίες με μηδενική ανοχή, για τη βία, τους βασανισμούς, το τράφικινγκ, την κακοποίηση (όχι μόνο σωματική).

Κάθε χρόνο, τέτοια μέρα, η επανάληψη είναι απαραίτητη. Κάνουμε μια σύντομη στάση, μετράμε, ως γυναίκες, κέρδη και ζημίες και συνεχίζουμε την πορεία μας. Είτε ως «δείγμα τυπικό» (τίποτα το σπέσιαλ, το καταπληκτικό), είτε ως εκμαυλιστικές Μπίμπο, είτε ως 50χρονες Μπάρμπι, είτε ως σκληρά εργαζόμενες, που επιστρέφουν το βράδυ στο σπίτι εξουθενωμένες και «άφυλες». Ούτε γυναίκες ούτε άντρες. Χωρίς καμπύλες ή άλλες ανατομικές λεπτομέρειες. Αδειες από επιθυμίες, με ελαχιστοποιημένες επικοινωνιακές διαθέσεις, αφημένες στο ζάπινγκ, στο τσάτινγκ ή στο μπλόγκινγκ. Με το βιβλίο στάσιμο μαζί με τη σχέση (όπως και αν υφίσταται), τις τηλεοπτικές φωνές να «γεμίζουν» κενούς χώρους και το τηλέφωνο να μειώνει την απόσυρση (όταν δεν είναι επιλογή).

Κι όμως· οι στατιστικές λειτουργούν ερήμην των προσωπικών δεδομένων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι η «παγκόσμια οικονομική ύφεση θα πλήξει τις γυναίκες περισσότερο από τους άντρες», υπογραμμίζοντας τη μεγάλη ανισότητα στις αμοιβές των δύο φύλων. «Οι γυναίκες κερδίζουν κατά μέσο όρο 17,4% λιγότερα από τους άντρες στις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, κατέχουν θέσεις μειωμένης υπευθυνότητας και απασχολούνται πιο συχνά ως παρτ τάιμ εργαζόμενες». Η γυναίκα ως «προστατευόμενο είδος» χρησιμεύει για να βρίσκει διέξοδο το φαντασιακό των σύγχρονων κοινωνιών. Περιφέρεται ως τουρλωτό προφιτερόλ ή τραγανή πάστα φλώρα, διεκδικεί εύσημα παρατεταμένης νεότητας ή βρεφονηπιακής τρυφερότητας, αλλάζει χρώμα μαλλιών για να αντέξει την «απόρριψη».

Επιστρέφοντας στην «πρωτόγονη» (κανιβαλική με άλλα μέσα) ανθρωπότητα, η γυναίκα αντιπροσωπεύει το ναρκισσιστικό κάτοπτρο μέσα στο οποίο αντανακλώνται η καταναλωτική βουλιμία και η καταστατική αφασία.

«Γυναίκα, μόνη, ψάχνει». Τίτλος, που έκανε θραύση. Η μοναξιά και η αναζήτηση θεωρούνται σχεδόν συνώνυμα του «άλλου φύλου». Οι νέες μυθολογίες έχουν ανάγκη από παγιωμένες εξουσίες και αισθητικές. Η σαγήνη και η θηλυκότητα καταχωρούνται στα χαρίσματα μαζί με τη νοικοκυροσύνη και την, εν γένει, καπατσοσύνη. Ως προς αυτό, η συνέχεια παραμένει αρραγής και, σχεδόν, αδιατάρακτη, αιώνες τώρα. Η Βιρτζίνια Γουλφ αναφέρεται στον «άγγελο του σπιτιού» – το φάντασμα της υπάκουης βικτωριανής γυναίκας που διαπρέπει στις οικιακές τέχνες, στην αυτοθυσία και στη φροντίδα των άλλων. «Οταν πήγα να γράψω», σημειώνει η Γουλφ, «τη συνάντησα από τις πρώτες κιόλας λέξεις. Η σκιά από τα φτερά της έπεσε πάνω στη σελίδα μου· άκουσα το θρόισμα που έκαναν τα φουστάνια της μέσα στο δωμάτιο». Πετώντας πάνω της το μελανοδοχείο, η Γουλφ σκοτώνει τον οικόσιτο άγγελο της σιωπής: «Εκανα τα πάντα για να τη σκοτώσω. Η δικαιολογία που θα είχα, αν ποτέ με καλούσαν να εμφανιστώ ενώπιον του δικαστηρίου, θα ήταν ότι βρισκόμουν σε άμυνα. Αν δε τη σκότωνα εγώ, θα με σκότωνε εκείνη».

Κάπως έτσι και σήμερα ακόμη. Μέσα στη χλαπαταγή από βλέμματα γεμάτα υποσχέσεις μετατοπίζεται η πραγματική συνθήκη: αναμετριόμαστε με ένα παρόν αδυσώπητο, στο οποίο έχουμε συνεργήσει. Δεν είναι μόνο οι γυναίκες – θύματα αλλά και εκείνες που από τον τρόμο της περιθωριοποίησης κλείνουν τα μάτια στον «άγγελο του σπιτιού». Οι παραδόσεις και τα στερεότυπα λειτουργούν προς την ίδια κατεύθυνση: της αυτοϋποτίμησης, της απαξίωσης, της παραίτησης. Η Γαλλίδα φεμινίστρια συγγραφέας, καθηγήτρια και φιλόσοφος, Helene Cixous δίνει τη σωστή διάσταση (από το βιβλίο «Ζωή στο όριο» της Αθηνάς Αθανασίου): «Θέλουν λοιπόν να κρατούν τη γυναίκα στον χώρο του μυστηρίου, την παραδίδουν στο μυστήριο, όταν λένε “κρατήστε την στη θέση της”, κρατήστε την σε απόσταση: εκείνη δεν βρίσκεται πάντοτε τελείως εκεί... κανείς όμως δεν ξέρει πού ακριβώς βρίσκεται».

Η Μαίρη Παναγιωταρά (των αρχών του ’80) ήξερε πού βρισκόταν. Αναγνώριζε την κατάντια της, σάρκαζε με την ασθματική ζωή της. Τριάντα χρόνια αργότερα, οι «νοικοκυρές σε απόγνωση» είναι σίριαλ υψηλής τηλεθέασης και το «Sex and the city» δεν θα είχε την παραμικρή τύχη αν στους ρόλους των κομψών, τρισχαριτωμένων και trendy φιλενάδων εμφανίζονταν τέσσερις άντρες, έστω και με τις ίδιες προδιαγραφές στυλ και διάθεσης.

Τα σουτιέν κάηκαν αλλά ο κορσές έμεινε. Στενός και ασφυκτικός.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 8-3-09